Je kunt het je bijna niet voorstellen als je vanaf de dijk over de zee of aan de andere kant over de akkers en weilanden tuurt.
Waar nu water, polder of natuurgebied is stonden vroeger, heel vroeger huizen, kerken, stallen en schuren. Het waren eilanden, kleinere en grotere dorpen en zelfs stadjes die uiteindelijk het gevecht tegen het water verloren en verdwenen.
Hoe zag het eruit toen, wat gebeurde er en wat vind je er nog van terug? Als je je in de geschiedenis van het ondergelopen land en de vedronken dorpen verdiept kom je bijzondere bodemschatten, unieke natuurgebieden en ontroerende verhalen tegen. Verhalen over kerkklokken en zeemeerminnen en plaatsen met boeiende namen zoals Ganuenta, Wulpen, Koezand, Stuivezand, Hannekenswerve en Weele.

Het aantal verdronken kerkdorpen in Zeeland bedraagt ongeveer 117. Het gaat dan vooral om dorpen uit de latere middeleeuwen van 1000 tot 1500. Uit de tijden daarvoor zijn er er ook verdronken woonplaatsen bekend zoals het Romeinse Ganuenta bij Colijnsplaat en het vroegmiddeleeuwse Walacria bij Domburg. De voornaamste verklaring voor het grote aantal verdronken plaatsen is de ligging in een gebied met wijde riviermonden en een sterke getijdenwerking. Enerzijds omdat hier handelsplaatsen ontstonden voor het vervoer over water en anderzijds waren juist die plaatsen ook kwetsbaar door het wassende water.

Emelisse, Bath, Soelekerke, Brieskerke, Sint- Jacobskerke, Borrendamme, Wolfertsdorp, Hongersdijk, Nieuw- en Oud-Everinge, Coudorpe, Valkenisse, Pakinghe, Reimersdorpe, Venkerke, de eilanden Schoneveld, Wulpen, Koezand, Stuivezand, het Land van Reimerswaal en het Land van Saeftinghe.

Dorpen met een kerk in het midden, met een bakker, een school, een café, boerderijen. Dorpen met een eigen dialect, waar kermis werd gevierd, waar kinderen werden geboren en opa’s op bankjes zaten. Tot de zee kwam en besloot dat het genoeg was geweest. Honderdzeventien gemeenschappen, opgeslokt en weggevaagd.

De drie eilanden in de Westerschelde

Weggevaagd zijn ook de drie eilanden vóór de West Zeeuws-Vlaamse kust in de monding van de Westerschelde:
Wulpen, Schoneveld en Koezand.

Schoneveld werd na overstroming in 1375 niet meer vermeld. Alleen de zandbank Schoneveldsbank resteert. Hier leverde de Vlissingse zeeheld Michiel de Ruyter in 1673 een zeeslag, waarin hij een Engels-Franse vloot wist af te slaan. De bulderende kanonnen waren te horen tot in Middelburg. In 1735 verging bij Schoneveld het VOC-schip ’t Vliegend Hart’ met 256 koppen.
Wulpen, al vermeld in 1049, was het aanzienlijkste eiland van de drie.. Omstreeks 1240 werd in de Gudrun- of Kudrunsage een Germaans heldenepos, de slag op het ‘Wulpenzand’ beschreven Deze herinnerde vermoedelijk aan de strijd tegen de Vikingen in de negende eeuw.
Koezand werd in 1244 bedijkt. Nadat het aan Wulpen was vastgedijkt, verdween het samen met Wulpen in 1570 bijna compleet in de golven.

Het verdronken land van de Westerschelde

De Hooge Platen is verdronken land van recenter datum. Nu natuurgebied van slikken en zandplaten, was onderdeel van de in 1775-1778 bedijkte Hoofdplaatpolder. Ten oosten van Terneuzen zijn sporen van het verdronken Othene; in het Schor van Baalhoek, vóór de Kruispolder, restanten van ‘Oud’-Hontenisse.

Saeftinghe

De kerkklok van Namen

Soms is het flink speuren naar sporen van de ruim honderd verdronken dorpen. In de kerktoren ‘Heilige Maria Hemelvaart’ van het dorpje Graauw klinkt nu nog steeds de oude luidklok van Namen uit de 17de eeuw. Het polderdorp is verdronken op de kerktoren na, die na de overstroming nog tijdelijk een baken voor de scheepvaart vormde. De kerk is inmiddels ook verdwenen en de kerkklok vormt nog de enige herinnering aan de nederzetting in het Verdronken Land van Saeftinghe. In het dorpje kun je ook nog enkele overblijfselen uit de zestiende eeuw. vinden: gebouwen als Fort Zandberg, Fort De Rape en Boerenmagazijn hebben zelf vaak te maken gehad met flinke overstromingen.

Verdronken Land van Zuid-Beveland

Westenschouwen, ’t zal u rouwen

dat ge heeft geroofd mijn vrouwe,

Westenschouwen zal vergaan

alleen de toren zal blijven staan’

Verdronken Westenschouwen

De legende van de zeemeermin van Westenschouwen is het verhaal over vissers die op een dag een zeemeermin in hun netten vinden. Over een zeemeerman die de haven in zwemt en de vissers vraagt haar vrij te laten. De vissers doen alsof ze hem niet horen, lachen hem uit en laten de zeemeermin sterven op de kade. De zeemeerman gooit wier en zand richting de haven en spreekt een vloek uit over het dorp . De zeemeerman zwemt weg en onheil treft het dorp. De haven verzandt, huizen storten in en de inwoners moeten elders een onderkomen zoeken.

De eenzame Plompe Toren

De foto’s in dit blog zijn afkomstig van DagjeWeg.nl, Provincie Zeeland, Van hier tot Timboektoe, VVV Zeeland en het Seasides archief. De coverfoto is van Edwin Paree.
De teksten komen uit Zeeuwse Ankers, Provincie. Zeeland, Een Dagje Weg en Zalig Zeeland.

Meer lezen over het verdronken land en dorpen .
Literatuur
Leo Adriaanse, Robert van Dierendonck en Jan Kuipers (red.), Verdronken dorpen in Zeeland 2 (special 12 bij Zeeuws Erfgoed, december 2005), Middelburg 2005.
Robert M. van Dierendonck, Jan J.B. Kuipers, Hans Jongepier en Dicky de Koning-Kastelijn, m.m.v. Leida C.J. Goldschmitz-Wielinga en Henk Hendrikse, Littekens van landverlies, in: M. Hemminga (red.) Deltalandschap, natuur en landschap van Zuidwest-Nederland in historisch perspectief, Heinkenszand 2004, 111-145.
Jan J.B. Kuipers (eindred.), Sluimerend in slik; verdronken dorpen en verdronken land in zuidwest Nederland, Middelburg/Vlissingen 2004.